Fysiotherapie voor hoofdpijn?

Antwoord in één zin

Werkt fysiotherapie voor hoofdpijn?
Fysiotherapie kan hoofdpijnklachten verminderen, vooral bij spanningshoofdpijn en cervicogene hoofdpijn, door een combinatie van oefentherapie, manuele therapie, ontspanning en leefstijladviezen (Castien et al., 2011; Jull et al., 2002; Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015).

In het kort

• Hoofdpijn is een van de meest voorkomende gezondheidsproblemen in Nederland (NHG, 2019, website NHG); wereldwijd komt hoofdpijn zeer vaak voor (Stovner et al., 2022).
• Er bestaan verschillende vormen waaronder: spanningshoofdpijn, cervicogene hoofdpijn, migraine en clusterhoofdpijn (Olesen et al., 2018; NHG, 2019).
• Fysiotherapie is effectief bij spanningshoofdpijn en cervicogene hoofdpijn (Castien et al., 2011; Jull et al., 2002; Repiso-Guardeño et al., 2023; Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015).
• Bij migraine kan fysiotherapie ondersteunend zijn; (Biondi, 2005; Lemmens et al., 2019).
• bij clusterhoofdpijn is behandeling medisch (NHG, 2019)
• Samenwerking met huisarts of neuroloog is essentieel bij twijfel of rode vlaggen (NHG, 2019).

---

TL;DR

Hoofdpijn komt veel voor en kan een grote impact hebben op dagelijks functioneren, werk en kwaliteit van leven (NHG, 2019; Vos et al., 2017).
Fysiotherapie kan een waardevolle rol spelen bij de behandeling van spanningshoofdpijn en cervicogene hoofdpijn, en kan aanvullend ondersteunen bij migraine (Castien et al., 2011; Jull et al., 2002; Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015; Lemmens et al., 2019).
Bij clusterhoofdpijn is fysiotherapie niet effectief en is altijd medische behandeling nodig (NHG, 2019).
Een fysiotherapeut onderzoekt niet alleen de nek en houding, maar kijkt ook naar stress, leefstijl en beweging (Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015; NHG, 2019).

---

Inleiding: waarom hoofdpijn belangrijk is

Als mensen voor het eerst bij mij komen nadat ze zijn verwezen voor behandeling van hoofdpijn is een van de meest gehoorde opmerkingen: “ik wist niet eens dat er fysiotherapie was voor hoofdpijn”.

In deze blog wil ik gewoon een kort overzicht schetsen van een aantal veel voorkomende hoofdpijnvormen, hoe we die kunnen behandelen en wil ik een aantal vragen beantwoorden.

Hoofdpijn is een van de meest voorkomende gezondheidsproblemen in Nederland (NHG, 2019).

• Bijna iedereen ervaart wel eens hoofdpijn; een aanzienlijk deel van de volwassenen heeft wekelijks klachten (NHG, 2019).
• Hoofdpijn is een belangrijke oorzaak van beperkingen en productiviteitsverlies (Vos et al., 2017).
• Wereldwijd is migraine een grote oorzaak van jaren geleefd met beperkingen (Vos et al., 2017).

Hoofdpijn heeft dus niet alleen medische, maar ook sociale en economische gevolgen (Vos et al., 2017). Voor veel mensen is het een chronisch probleem dat dagelijks functioneren belemmert (Stovner et al., 2022).

---

Soorten hoofdpijn

Volgens de ICHD-3 classificatie worden hoofdpijnen verdeel in verschillende categorieën. Hieronder beschrijf ik kort de voor de fysiotherapeut meest relevante hoofdpijnen (ICHD-3; Olesen et al., 2018).

Spanningshoofdpijn (Tension-Type Headache)

Wat is spanningshoofdpijn?

• Meestal bilaterale, drukkende/knellende pijn, licht tot matig van intensiteit.
• Geen toename bij gewone lichamelijke activiteit.
• Geen misselijkheid/braken; hoogstens één van fotofobie of fonofobie.
• Duur: episodisch 30 min–7 dagen; chronisch ≥15 dagen/maand >3 maanden (ICHD-3; Olesen et al., 2018).

Cervicogene hoofdpijn

Wat is cervicogene hoofdpijn?

• Secundaire hoofdpijn toegeschreven aan structuren in de nek.
• Vaak eenzijdig; start in de nek en straalt door naar hoofd.
• Pijn uitgelokt/verergerd door nekbeweging of druk op nekstructuren; vaak beperkte nekbeweeglijkheid (ICHD-3; Olesen et al., 2018).

Migraine (met of zonder aura)

Wat is migraine?

• Aanvalsgewijs 4–72 uur
• Kloppend/bonzend
• Matig–ernstig
• Verergerd door inspanning.
• Minimaal of misselijkheid/ braken en/of foto- en fonofobie
• Aura kan voorkomen (ICHD-3; Olesen et al., 2018).

Clusterhoofdpijn

Wat is cluster hoofdpijn?

• Ernstige, eenzijdige pijn rond oog/slaap,
• Duur 15–180 min,
• Komt in clusters.
• Autonome verschijnselen ipsilateraal (tranen, rood oog, neuslopen, ptosis) (ICHD-3; Olesen et al., 2018).
• Beweegdrang

Medicatie-overgebruikshoofdpijn (MOH)

Wat is medicatieovergebruikshoofdpijn?

Medicatieovergebruikshoofdpijn wordt ook wel medicatie afhankelijke hoofdpijn genoemd, het is een vorm van hoofdpijn die wordt veroorzaakt door het overmatig gebruik van pijnstillers.

• Medicatie-overgebruikshoofdpijn (MOH) is hoofdpijn op ≥15 dagen/maand bij een bestaande hoofdpijnaandoening, ontstaan door regelmatig gebruik van aanvalsmedicatie gedurende >3 maanden:
  – Paracetamol/NSAID’s (incl. ASA): ≥15 dagen/maand
  – Triptanen, ergotamine, opioïden of combinatiepreparaten: ≥10 dagen/maand
  – Meerdere middelen uit verschillende klassen (zonder individuele overdosering): ≥10 dagen/maand.
• Ontstaat of verergert tijdens overgebruik en verbetert vaak na afbouw (ICHD-3; Olesen et al., 2018).

Hoofdpijn door trauma of letsel van hoofd en/of nek

Wat is trauma gerelateerde hoofdpijn?

• Acute vs. persisterend
  • Acute: hoofdpijn die begint binnen 7 dagen (zie hieronder) en korter dan 3 maanden aanhoudt.
  • Persisterend: dezelfde relatie met het trauma/letsel, maar de hoofdpijn houdt >3 maanden aan.
• Begin binnen 7 dagen
  • Start binnen 7 dagen na het hoofd- of nektrauma, of binnen 7 dagen nadat u het bewustzijn herwon, of sedatie werd gestopt, of zodra u weer in staat was klachten te melden (ICHD-3).
• Whiplash-subtypen
  • Acute hoofdpijn toegeschreven aan whiplash: begin binnen 7 dagen na een acceleratie–deceleratieletsel van de nek; duur <3 maanden.
  • Persisterende hoofdpijn toegeschreven aan whiplash: klachten >3 maanden; dezelfde 7-dagenregel voor het begin.

(ICHD-3; Olesen et al., 2018)

TMD-gerelateerde hoofdpijn (kaak)

Wat is TMD gerelateerde hoofdpijn?

TMD gerelateerde hoofdpijn is hoofdpijn die hoofdzakelijk wordt veroorzaakt doordat er een probleem is met de kaak of kaakspieren.

• Pijn in slaap/kaakgebied die verergert door kauwen of kaakbewegingen.
• Gevoeligheid van kauwspieren of kaakgewricht; vaak geluiden of bewegingsbeperking (ICHD-3; Olesen et al., 2018).

Post virale hoofdpijn

De meest bekende vorm van post virale hoofdpijn is waarschijnlijk de long COVID hoofdpijn, maar ook andere infecties kunnen langdurige hoofdpijnklachten als gevolg hebben.

De coronapandemie van 2020–2022 werd veroorzaakt door het nieuwe coronavirus. Dit virus tastte vooral de longen aan. Voordat er goede vaccins waren, overleden veel mensen door acute ademhalingsproblemen.

Na herstel hielden veel mensen klachten. Voorbeelden zijn concentratieproblemen (“hersenmist”), vermoeidheid, kortademigheid, spierpijn en -zwakte, sombere stemming en aanhoudende hoofdpijn. Deze klachten kunnen (zeer langdurig) blijven bestaan na de acute fase (Tana et al., 2022).

Long COVID-hoofdpijn is de naam voor hoofdpijn die blijft bestaan na een coronabesmetting. Dit kan alleen optreden of samen met andere klachten.

---

Diagnostiek door de fysiotherapeut

Een fysiotherapeut onderzoekt of hoofdpijnklachten gerelateerd zijn aan spieren, gewrichten of houding, en sluit rode vlaggen uit (NHG, 2019).

Anamnese

• Type hoofdpijn (drukkend, bonzend, eenzijdig, met/zonder aura) (NHG, 2019).
• Duur en frequentie van klachten (NHG, 2019).
• Triggers: stress, houding, inspanning, slaapgebrek, voeding (Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015).
• Medische voorgeschiedenis en medicijngebruik (NHG, 2019).
• Kaakklachten (TMD): TMD en hoofdpijn komen vaak samen voor; screen op kaakpijn, knappen/geluiden en kauwfunctie (Yakkaphan et al., 2022).

Lichamelijk onderzoek

• Beoordelen van de nek: bewegingsvrijheid, spierspanning, pijnpunten (Anarte-Lazo et al., 2021).
• Houdingsanalyse bij zitten/werken (Mingels et al., 2019).
• Kracht-, coordinatie en stabiliteitstesten van nek- en schouderspieren .

Rode vlaggen (SNOOP-criteria)

Niet elke hoofdpijn is geschikt voor fysiotherapie. Bij onderstaande signalen is direct medisch onderzoek nodig (NHG, 2019; Förderreuther, 2020):

• S: Systemische symptomen (koorts, gewichtsverlies, maligniteit)
• N: Neurologische verschijnselen (verlamming, dubbelzien, spraakstoornissen)
• O: Onset abrupt (plotselinge, zeer heftige hoofdpijn – “thunderclap”)
• O: Older age (nieuwe hoofdpijn >50 jaar)
• P: Progressieve klachten of verandering in patroon

Een fysiotherapeut werkt daarom altijd samen met huisarts of neuroloog bij twijfel (NHG, 2019).

Hoe kan fysiotherapie helpen?

Spanningshoofdpijn

Spanningshoofdpijn is sterk verbonden met spierspanning en stress (Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015).

• Oefentherapie: nek- en schouderspieren trainen om stabiliteit te verbeteren en spierspanning te verminderen (Castien et al., 2011; Repiso-Guardeño et al., 2023).
• Ontspanningstechnieken: ademhaling, mindfulness en progressieve spierontspanning kunnen klachten verminderen (Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015).
• manuele therapie: kan bijdragen aan het verminderen van frequentie en intensiteit(Castien et al., 2011)

Cervicogene hoofdpijn

Hoofdpijn die uit de nek komt, reageert vaak goed op manuele therapie en gerichte oefentherapie (Jull et al., 2002).

• Manuele therapie: mobilisaties/manipulaties van de cervicale wervelkolom (Jull et al., 2002).
• Gerichte oefentherapie: versterking van diepe nekflexoren en scapulastabilisatoren (Jull et al., 2002).
• Educatie: uitleg over houding, belasting en herstel (Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015).

Een multimodale aanpak (oefenen, manuele therapie, ontspanning, educatie) levert de beste resultaten op bij spannings- en cervicogene hoofdpijn (Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015; Repiso-Guardeño et al., 2023; Jull et al., 2002).

Migraine

Migraine is een neurologische aandoening; fysiotherapie is ondersteunend, niet vervangend voor medicatie (Biondi, 2005).

• Stress- en ontspanningsmanagement: vermindert triggers (Biondi, 2005).
• Houdingsadvies en manuele therapie voor nek: kan zinvol zijn bij musculoskeletale beperkingen; bewijs is beperkt (Biondi, 2005).
• Bewegingstherapie: regelmatig bewegen kan het aantal aanvallen verminderen (Lemmens et al., 2019).

Clusterhoofdpijn

Clusterhoofdpijn vraagt altijd specialistische medische zorg; fysiotherapie heeft geen directe behandelrol (NHG, 2019).

Medicatie-overgebruikshoofdpijn (MOH)

Geen directe fysiotherapeutische behandelrol; aanpak is primair medisch (afbouw/stoppen aanvalsmedicatie) (NHG, 2019).

Hoofdpijn door trauma of letsel van hoofd en/of nek

de behandeling van hoofdpijn als gevolg van trauma of hoofdletsel is iets waar wij ons bij Fysiotherapie Noorderbad in hebben gespecialiseerd. Eigenlijk hebben we het hier over een onderdeel van PCS, voor meer informatie over de behandeling hiervan kijk even op de volgende pagina’s:

Herstellen van een hersenschudding: de ultieme gids

Een hoofd vol chaos: postcommotioneel syndroom en een overgevoelig brein

Traumatisch hoofdletsel

TMD-gerelateerde hoofdpijn

De behandeling van hoofdpijn door kaakklachten hoort bij de kaakfysiotherapeut. Meestal bestaat dit uit uitleg, oefeningen voor kaak en nek, en mobilisatie/rek. In sommige gevallen kan dry needling een zinvolle aanvulling zijn. Het beste bewijs gaat over toepassing als onderdeel van een combinatie-behandeling; het langetermijneffect van dry needling alleen is minder zeker (Macedo 2023; Dunning 2024; Tesch 2019/2021).

Post virale hoofdpijn

Na een infectie kan hoofdpijn lang aanhouden. Voor long COVID is nog weinig specifiek onderzoek. Daarom volgen we vaak de aanpak voor migraine of spanningshoofdpijn. (Tana et al., 2022; Caronna et al., 2023; NHG, 2019/2025)

Het doel is: klachten verminderen, prikkels beter verdragen en het dagelijks leven rustig opbouwen. De arts gebruikt vaste (internationale) criteria om het type hoofdpijn te bepalen. (Olesen et al., 2018)

• Voorlichting & dagboek: leer uw eigen triggers kennen (slaap, stress, schermtijd, inspanning). Schrijf kort op wat helpt of juist niet. (NHG, 2019/2025)
• Slaap & ritme: ga op vaste tijden naar bed, sta op vaste tijden op. Beperk schermen laat op de avond. (NHG, 2019/2025)
• Beweging: beweeg regelmatig, maar gematigd. Bouw langzaam op (pacing). Te hard trainen kan klachten verergeren. (Tana et al., 2022)
• Ontspanning & ademhaling: eenvoudige ademhalingsoefeningen en ontspanning helpen vaak. Neem korte pauzes. (Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015)
• Fysiotherapie: we zoeken samen prikkels en kwetsbaarheden (nek/kaakspanning, houding, belastbaarheid). We maken een plan met oefeningen, advies en rustige opbouw. (Fernández-de-las-Peñas & Cuadrado, 2015; NHG, 2019/2025)
• Psychologische steun: bij veel stress of somberheid kan cognitieve gedragstherapie helpen. (Tana et al., 2022)
• Let op medicatie-overgebruik: neem aanvalsmedicatie niet te vaak. Overleg met de huisarts om medicatie-overgebruikshoofdpijn te voorkomen. (Alstadhaug et al., 2017; NHG, 2019/2025)
• Medische zorg: huisarts of neuroloog kan medicatie en beleid afstemmen. Bij alarmsymptomen (plots hevige hoofdpijn, neurologische uitval, koorts en erg ziek) meteen medische hulp. (NHG, 2019/2025)

Specifiek voor long COVID: deze hoofdpijn kan hardnekkig zijn. De aanpak is meestal hetzelfde als bij migraine of spanningshoofdpijn. Neem de tijd, bouw rustig op en evalueer samen wat werkt. (Tana et al., 2022; Caronna et al., 2023)

Voor uitgebreide informatie over specifiek Covid-19 gerelateerde hoofdpijn (ook wel long covid hoofdpijn) lees meer op https://www.fysiotherapienoorderbad.nl/aandoeningen/long-covid-hoofdpijn/

---

Prognose

• Spanningshoofdpijn: vaak duidelijke verbetering na ongeveer 8 weken fysiotherapie (Castien et al., 2011).
• Cervicogene hoofdpijn: goede resultaten binnen weken tot maanden met manuele therapie en oefentherapie (Jull et al., 2002).
• Migraine: verbetering mogelijk door triggermanagement en beweging; fysiotherapie vervangt geen medicatie (Biondi, 2005; Lemmens et al., 2019).
• Clusterhoofdpijn: altijd specialistische medische behandeling nodig (NHG, 2019).
• Traumagerelateerde hoofdpijn (post-commotioneel/whiplash): veel mensen knappen op, maar een grote groep houdt klachten. In een grote NZ-studie had bijna de helft na 12 maanden nog klachten na een milde hersenschudding (Theadom et al., 2016). In TRACK-TBI had >50% na 1 jaar nog ≥3 klachten (Machamer et al., 2022).
• TMD-gerelateerde hoofdpijn: het beloop schommelt: klachten komen en gaan. In OPPERA had 49% na 6 maanden nog TMD; na 7 jaar had ~53% opnieuw TMD (vaak niet steeds dezelfde personen) (Slade & Durham, 2020). Hoofdpijn komt vaak voor bij TMD: totaal ~62%, bij pijnlijke TMD ~83%; migraine ~47%, spanningshoofdpijn ~31% (Yakkaphan et al., 2022). Vaker hoofdpijn geeft meer kans op het ontwikkelen van TMD (Tchivileva et al., 2017).
• Medicatie-overgebruikshoofdpijn (MOH): na stoppen/afbouwen verbeteren de meeste mensen binnen weken–maanden. Terugval binnen 1 jaar komt voor; klassiek rond 38% (Katsarava et al., 2003). Reviews noemen vaak een bandbreedte van ~20–40% (Alstadhaug et al., 2017).
• Post-virale hoofdpijn (m.n. long-COVID): een grote follow-up vond ~15,4% met aanhoudende hoofdpijn na 9 maanden; risico is hoger bij migraine-achtige kenmerken in de acute fase (Tana et al., 2022). Andere reviews bevestigen dat deze hoofdpijn hardnekkig kan zijn; behandeling volgt vaak het migraine/TTH-pad (Caronna et al., 2023).

Veiligheid

Hoewel manuele therapie voor nek- en hoofdpijnklachten meestal veilig en effectief is, bestaan er zeldzame risico’s. Het is belangrijk om te weten dat ernstige bijwerkingen, zoals problemen met de bloedvaten in de nek, zeer zelden voorkomen (Kranenburg et al., 2017; Kerry et al.,2008). We nemen altijd de nodige voorzorgsmaatregelen en bespreken openlijk alle vragen of zorgen die u heeft. Ons doel is uw welzijn en veiligheid te waarborgen.

Transparantie

Deze tekst is gebaseerd op de NHG‑Standaard Hoofdpijn (2019) en internationale systematische reviews en RCT’s, waaronder het werk van Castien et al. (2011) (NHG, 2019; Castien et al., 2011).
AI‑ondersteuning (ChatGPT, OpenAI) is gebruikt om bronnen te structureren; de inhoud is beoordeeld door Peter Sulmann, MSc manueeltherapeut.
Inhoudelijk getoetst op 13 september 2025.

⚠️ Evidence note:

• Sterk bewijs voor fysiotherapie bij spanningshoofdpijn en cervicogene hoofdpijn (Castien et al., 2011; Jull et al., 2002; Repiso‑Guardeño et al., 2023).
• Beperkt/aanvullend bewijs voor migraine; medische behandeling blijft leidend (Biondi, 2005; Lemmens et al., 2019).
• Geen directe rol voor fysiotherapie bij clusterhoofdpijn (NHG, 2019).

---

Lokale SEO / CTA (Groningen)

Last van terugkerende hoofdpijn?
Bij Fysiotherapie Noorderbad in Groningen bieden wij gespecialiseerde fysiotherapie en manuele therapie bij spanningshoofdpijn en cervicogene hoofdpijn.

👉 Maak nu een afspraak:
https://inplannen.spotonmedics.nl/login?token=JJEjDpqRX3Nfg6PQCVTfS5MJwmtSamF9XEyteG2fWZ0EIn1Q%2BRYwii40Rq01GiWhYzILml%2FT0HadmlOMXOhewj3OorgapDDs5YqleTonFPE%3D

ℹ️ Fysiotherapie Noorderbad is aangesloten bij het Hoofdpijnnetwerk Noord.

---

Referenties

Alstadhaug, Karl B. MD, PhD^a,b,*; Ofte, Hilde K. MD, PhD^a; Kristoffersen, Espen S. MD, PhD^c,d. Preventing and treating medication overuse headache. PAIN Reports 2(4):p e612, July/August 2017. doi: 10.1097/PR9.0000000000000612 · PubMed

Anarte-Lazo E, Florencio LL, Ferragut-Garcías A, et al. Differentiating migraine, cervicogenic headache and asymptomatic individuals based on physical examination findings: a systematic review and meta-analysis. BMC Musculoskelet Disord. 2021;22:755. doi: 10.1186/s12891-021-04595-w

Biondi DM. Physical treatments for headache: a structured review. Headache. 2005;45(6):738–746. doi: 10.1111/j.1526-4610.2005.05141.x

Caronna E, Gallardo VJ, Alpuente A, Pozo-Rosich P. Headache attributed to SARS-CoV-2 infection, vaccination, and the impact on primary headache disorders. Cephalalgia. 2023;43(1):13–27. https://doi.org/10.1177/03331024221131337

Castien, R. and De Hertogh, W. (2019) ‘A neuroscience perspective of physical treatment of headache and neck pain’, Frontiers in Neurology, 10:276. https://doi.org/10.3389/fneur.2019.00276

Castien R, De Hertogh W. Pressure pain thresholds over the cranio-cervical region in headache patients: a systematic review and meta-analysis. J Headache Pain. 2018;19:9. https://doi.org/10.1186/s10194-018-0833-7

Castien RF, van der Windt DA, Grooten A, Dekker J. Effectiveness of manual therapy for chronic tension-type headache: a pragmatic, randomised, clinical trial. Cephalalgia. 2011;31(2):133–143. doi: 10.1177/0333102410377362

Delaruelle Z, Ivanova TA, Khan S, Negro A, Ornello R, Raffaelli B, Terrin A, Reuter U. Male and female sex hormones in primary headaches. J Headache Pain. 2018;19:117. https://doi.org/10.1186/s10194-018-0922-7

Dunning J, Butts R, Bliton P, Vathrakokoilis K, Smith G, Lineberger C, Eshleman N, Fernández-de-Las-Peñas C, Young IA. Dry needling and upper cervical spinal manipulation in patients with temporomandibular disorder: a multi-center randomized clinical trial. CRANIO. 2024;42(6):809–822. doi: 10.1080/08869634.2022.2062137

Fernández-de-las-Peñas C, Cuadrado ML. Physical therapy for headaches. Cephalalgia. 2015;36(12):1134–1142. doi: 10.1177/0333102415596445

Förderreuther, S. Kopfschmerzen als Notfall sind leicht übersehen. Schmerz 34, 517–524 (2020). https://doi.org/10.1007/s00482-020-00513-6

Gross AR, et al. Manipulation and mobilisation for neck pain contrasted against inactive control or another active treatment. Cochrane Database Syst Rev. 2015;(9):CD004249. doi: 10.1002/14651858.CD004249.pub4

Jull G, et al. A randomized controlled trial of exercise and manipulative therapy for cervicogenic headache. Spine. 2002;27(17):1835–1843. doi: 10.1097/00007632-200209010-00004 · PubMed

Kamali F, Mohamadi M, Fakheri L, Mohammadnejad F. Dry needling versus friction massage to treat tension-type headache: a randomized clinical trial. J Bodyw Mov Ther. 2019;23:89–93. doi: 10.1016/j.jbmt.2018.01.009

Katsarava, Z. et al. (2003) ‘Rates and predictors for relapse in medication overuse headache: a 1-year prospective study’, Neurology, 60(10), pp. 1682–1683. doi: 10.1212/01.WNL.0000063322.14078.90 · PubMed

Kerry, R., Taylor, A.J., Mitchell, J., & McCarthy, C. (2008).
Cervical arterial dysfunction and manual therapy: a critical literature review to inform professional practice.
Manual Therapy, 13(4), 278–288. https://doi.org/10.1016/j.math.2007.10.006
PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18280769/

Kranenburg, H.A., Schmitt, M.A., Puentedura, E.J., Luijckx, G.J., & van der Schans, C.P. (2017).
Adverse events associated with the use of cervical spine manipulation or mobilization and patient characteristics: A systematic review.
Musculoskeletal Science and Practice, 28, 32–38. https://doi.org/10.1016/j.msksp.2017.01.008
PubMed: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28171776/

Lemmens J, De Pauw J, Van Soom T, Michiels S, Versijpt J, van Breda E, Castien R, De Hertogh W. The effect of aerobic exercise on the number of migraine days, duration and pain intensity in migraine: a systematic review and meta-analysis. J Headache Pain. 2019;20:16. doi: 10.1186/s10194-019-0961-8

Liang Z, Galea O, Thomas L, Jull G, Treleaven J. Cervical musculoskeletal impairments in migraine and tension-type headache: a systematic review and meta-analysis. Musculoskelet Sci Pract. 2019;42:67–83. doi: 10.1016/j.msksp.2019.04.007

Macedo CF de, Sonza A, Puel AN, Santos AR. Trigger point dry needling increases masseter muscle oxygenation in patients with temporomandibular disorder. J Appl Oral Sci. 2023;31:e20230099. doi: 10.1590/1678-7757-2023-0099

Machamer, J. et al. (2022) ‘Symptom Frequency and Persistence in the First Year after Traumatic Brain Injury: A TRACK-TBI Study’, Journal of Neurotrauma, 39(5–6), pp. 358–370. doi: 10.1089/neu.2021.0348 · PubMed

Marchand AA, Cadieux J, Gagnon DH, Descarreaux M. Comparing neck extensor muscle function in asymptomatic adults and adults with tension-type headache: a cross-sectional study. BMJ Open. 2017;7:e017597. doi:10.1136/bmjopen-2017-020984

Mingels S, Dankaerts W, Granitzer M. Is There Support for the Paradigm “Spinal Posture as a Trigger for Episodic Headache”? A Comprehensive Review. Curr Pain Headache Rep. 2019;23:47. https://doi.org/10.1007/s11916-019-0756-2

NHG (2019). NHG‑Standaard Hoofdpijn. Nederlands Huisartsen Genootschap [laatst aangepast april 2025]. NHG website

Olesen J, et al. The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition (ICHD‑3). Cephalalgia. 2018;38(1):1–211. doi: 10.1177/0333102417738202

Repiso‑Guardeño A, Moreno‑Morales N, Armenta‑Pendón MA, Rodríguez‑Martínez MDC, Pino‑Lozano R, Armenta‑Peinado JA. Physical Therapy in Tension‑Type Headache: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. Int J Environ Res Public Health. 2023;20(5):4466. doi: 10.3390/ijerph20054466

Rogers L, Gilman I, Rufa A, et al. Objectively measured physical activity in migraine as a function of headache activity. Headache. 2020;60(10):2510–2523. https://doi.org/10.1111/head.13921

Slade, G.D. & Durham, J. (2020) ‘Appendix C: Prevalence, Impact, and Costs of Treatment for TMDs’, in Temporomandibular Disorders: Priorities for Research and Care. Washington, DC: National Academies Press. doi: 10.17226/25652 · NCBI Bookshelf

Stovner LJ, Hagen K, Linde M, Steiner TJ. The global prevalence of headache: an update, with analysis of the influences of methodological factors on prevalence estimates. J Headache Pain. 2022;23:34. doi: 10.1186/s10194-022-01402-2

Tana C, Bentivegna E, Zurlo M, et al. Long COVID headache. J Headache Pain. 2022;23:93. doi: 10.1186/s10194-022-01450-8

Tchivileva, I.E. et al. (2017) ‘Temporal change in headache and its contribution to risk of developing first-onset TMD in the OPPERA study’, Pain, 158(1), pp. 120–129. doi: 10.1097/j.pain.0000000000000737 · PubMed

Theadom, A. et al. (2016) ‘Persistent problems 1 year after mild traumatic brain injury: a longitudinal population study in New Zealand’, British Journal of General Practice, 66(642), e16–e23. doi: 10.3399/bjgp16X683161 · PubMed

Tesch RS, Macedo LC, Fernandes FS, Goffredo GS Filho, Goes CP. Effectiveness of dry needling on the local pressure pain threshold in patients with masticatory myofascial pain: systematic review and preliminary clinical trial. CRANIO. 2021;39(2):171–179. doi: 10.1080/08869634.2019.1588518

van der Meer HA, van der Palen J, van der Laan AM, et al. The diagnostic accuracy of headache measurement instruments: a systematic review and meta-analysis. Cephalalgia. 2019;39(8):961–977. doi: 10.1177/0333102419840777

Vos T, et al. Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 328 diseases and injuries in 195 countries, 1990–2016: a systematic analysis. The Lancet. 2017;390(10100):1211–1259. doi: 10.1016/S0140-6736(17)32154-2 · PubMed

Yakkaphan P, Smith JG, Chana P, Renton T, Lambru G. Temporomandibular disorder and headache prevalence: a systematic review and meta-analysis. Cephalalgia Reports. 2022;5:1–18. doi: 10.1177/25158163221097352

Yang, Y., Cao, Y. Rising trends in the burden of migraine and tension-type headache among adolescents and young adults globally, 1990 to 2019. J Headache Pain 24, 94 (2023).. doi: https://doi.org/10.1186/s10194-023-01634-w